Mirëkuptimi mes muslimanëve

Qenia e muslimanëve në brendinë e saj zhuritet për një dialog mes muslimanëve me të cilin me siguri do të hapeshin portat për një jetësim të plotë të rrugës së ndërtimit të një bazamenti unik të së Vërtetës dhe të zgjidhjes së kësaj problematike si në planin individual, shoqëror po ashtu dhe atij shpirtëror.

Nuk është e rastit që dijetari egjiptas Muhamed Ebu Zehra lëshon fetfanë (dekretin) sipas së cilës medh’hebi Xhaferi (shkolla juridike shiite e cila ndjek metodologjinë e imamit të gjashtë, Imam Xhaferit, i cili njëherit kishte qenë edhe mësues i Ebu Hanifes) është i barabartë me katër medh’hebet e tjera sunnite (hanefi, shafii, maliki dhe hanbeli).

Në historinë e mendimit të muslimanëve ka pasur edhe kolosë të atillë për gjeniun shpirtëror të të cilëve mendja njerëzore edhe sot luhatet në dyshimet e veta secilit topos shpirtëror i kanë takuar, siç është rasti me Alaud-deule es-Simnanin (shekulli XIV), ose edhe Hajdar Amullin (shekulli XV). Pikërisht përmes veprave të tyre do të duhej mbase të kërkohen “reçetat” e dialogut mes muslimanëve, gjegjësisht të aktualizohet raporti i sufizmit si misticizëm “sunnit”, nga njëra anë, dhe shiizmit, si ezoterizëm (fshehtësi të brendshme), nga ana tjetër.

Fryma shiite paraqet vet matricën e ezoterizmit (shkenca e fshehtësisë së brendshme) të hullisë së përbashkët të Islamit, më shumë se një traditë heterodokse të lindur në krahun e traditës islame si të tillë. Ky është një fakt i rëndësisë së veçantë për dialogun e nevojshëm mes muslimanëve, me të cilin do të duhej hequr plasaritjet tragjike ekzistenciale të cilat ishin paraqitur në fytyrën shpirëtore të traditës unike të Islamit, kundrejt imponimit të dilemave të rrejshme.

Nga ana tjetër, sufizmi tashmë qysh nga fillimi është thellë i rrënjosur në popullsinë sunnite, ndërsa nga el-Gazali (vdiq në vitin 1111) merr edhe një lloj të njohjes zyrtare. Nuk duhet harruar edhe faktin se thuaja të gjitha rendet sufike (tarikatet) si burim të fundit gjenealogjik e marrin Hazreti Aliun (paqja qoftë mbi të) dhe në silsilet e tyre (hallkat shpirtërore) lidhen me trashëgimtarët e tij të drejtëpërdrejtë, sikur rendi sufik i Çishtive i cili respekton njëmbëdhjetë trashëgimtarët shpirtërorë të hazreti Aliut (paqja qoftë mbi të), pra dymbëdhjetë imamët shiit.

Në këtë lloj të lidhjes së kryqëzuar në mes të sufizmit dhe shiizmit dëshmon edhe Sadrud-din el-Kunevi – nxënësi më i njohur i Ibnul-Arebiut k.s. – për të cilin historia ka përcjellur se ishte i lidhur me dijetarët shiitë Sa’dud-din Hameviun (vdekur 1252) dhe Nasirud-din et-Tusiun (vdekur 1274), si dhe shembulli i Behaed-din Veledit (babait të themeluesit të rendit sufik të mevlevive, Xhelalud-din Rumiut k.s.) i cili ishte ndjekës i dijetarit shiit Nexhmud-din Kubras k.s., nxënës i drejtëpërdrejtë i të cilit ishte tani më i përmenduri Sa’dud-din Hemeviu.

Është me rëndësi të theksohet dhe të jemi të vetëdijshëm për faktin se si Islami sunnit po ashtu edhe ai shiit ndajnë trashëgiminë e njëjtë shpirtërore dhe të dyja degët rriten në trollin e Fjalës autentike të All-llahut dhe të Sunnetit të të Dërguarit s.a.v.a., ndërkaq specifitetet e tyre janë vetëm se në rrafshin e gjeniut interpretues. Kjo në fund të fundit aspak nuk e prishë autencititetin dhe besueshmërinë e këtyre dy rrjedhave interpretuese të Islamit si besim. Kjo është e mundur të përforcohet me treguesit e vlefshëm vetëm nëse aspektin shpirtëror të shiizmit e vrojtojmë në dritën e teksteve autentike të cilat e shohin fizionominë e brendshme të kësaj fryme, ndërkaq duke mos u marrë me prapavinë politike.

Allahu i Lartësuar në Kuran thotë: “Ai (Allahu) lëshon nga qielli ujin, prandaj nëpër shtretër rrjedhë aq (ujë) sa ata mund të pranojnë”. (Surja er-Ra‘ad, ajeti 17)

Duke folur përmes gjuhës së arifëve (gnostikëve) ndërkaq kjo është një gjuhë e të vërtetave të thella shpirtërore, në këtë ajet me ujin aludohet në Kuranin dhe kuptimet e tij shumë të begatshme të cilat Allahu na i zbulon përmes tij, ndërkaq me shtretërit aludohet në zemrat e njerëzve, prandaj varësisht nga gjerësia e zemrës edhe aq dije dhe urti do të mund të pranohet. Me këtë tekst njëherësh duhet që të nxitet intelegjenca jonë fetare drejt ndërmarrjes së hapave konkrete në jetësimin e vërtetë të dialogut brenda muslimanëve.

Autor: Kenan Çemo

(Revista “Vlera”, nr. 12, tetor 2014, fq. 10-11)