IMAM XHAFER SADIKU (A.S.)
Një rishikim i shkurtër i biografisë së Imam Sadikut (a.s.)
Imami i gjashtë quhej Xhafer, ndërsa ishte i njohur edhe si Ebu Abdullah si dhe me ofiqin Sadik ( i sinqerti). Babai i tij i nderuar ishte Imam Bakiri, a.s., ndërsa nëna i quhej Ummi Feruh.
Kishte lindur më 17 Rebiul-evvel të vitit 83, sipas Hixhrës në Medinë, ndërsa vdiq në moshën 65 vjeçare, në vitin 148 sipas Hixhrës, dhe u varros pranë varrit të babait të tij në varrezat e njohura Bekija në Medine.
Kalifët bashkëkohës të Imamit
Imam Sadiku, a.s., e mori imamatin në vitin 114 H., dhe periudha e imamatit të tij përputhet me fundin e pushtetit emevit, i cili përfundoi në vitin 132 H., respektivisht me fillimin e pushtetit abasid që nisë në vitin në fjalë.
Kur është fjala për kalifët abasid, bashkëkohës të tij ishin: Abdullah ibn Muhammedi, i njohur si Sefahu si dhe Ebu Xhaferi, i njohur si Mensur Devaniki.
Arsimimi i Imam Sadikut, a.s.
Për madhështinë shkencore të Imam Sadikut, a.s., ekzistojnë shumë dëshmi dhe në këtë pikëpamje nuk ka kurrfarë mospajtimesh mes dijetarëve shi’it dhe sunnit. Fukahatë (shkencëtarët e fikhut) dhe dijetarët e mëdhenj ulin kokën para madhështisë shkencore të Imamit dhe pranojnë përparësinë e tij në dije.
Ebu Hanifja dhe Imam Xhafer Sadiku a.s.
Ebu Hanifa, themeluesi i famshëm i medh’hebit hanefi ka thënë: “Nuk kam takuar asnjë njeri më të ditur se Xhafer ibn Muhammedin.” Gjithashtu ka thënë: “Kur Mensuri (Devaniki) në një rast e kishte ftuar Xhafer ibn Muhammedin tek ai, më tha: “Njerëzit i janë besnik Xhafer ibn Muhammedit. Prandaj përgatit disa pyetje të vështira juridike të cilat do t’ia shtrojmë dhe ta mundim.” Kështu, përgatita dyzetë pyetje të vështira. Një ditë Mensuri më ftoi në Hira (pallati i tij). Kur hyra në tubim pashë që Xhafer ibn Muhammedi ishte ulur në anën e djathtë të Mensurit. Kur e shikova, dinjiteti i tij dhe madhështia në mua lanë përshtypje të cilën kurrë nuk e kisha ndjerë kur e shikoja Mensurin.
Mensuri pastaj i drejtohet: “Ky është Ebu Hanifa”, ndërsa ai u përgjigj: “Po, e njoh.” Pastaj Mensuri tha: “O Ebu Hanife, diskutoi çështjet tuaja me Ebu Abdullahun (Xhafer ibn Muhammedin)!” Atëherë fillova të shtroja pyetje. Çkado që pyesja ai më përgjigjej: “Ju në lidhje me këtë thoni kështu, Medinasit ashtu, ndërsa ne konsiderojmë me sa vijon…” Për sa i përket disa çështjeve u pajtua me ne, për disa të tjera u pajtua me Medinasit, ndërsa për disa çështje nuk u pajtua me asnjërin qëndrim. Kësisoj ia shtrova dyzetë pyetje dhe mora përgjigje në secilën. “Kur përfundoi kjo, Ebu Hanifa tregoi në Imam Sadikun, a.s., dhe tha: “Më i dituri
mes njerëzve, më i informuari për kontestimet e njerëzve kur është fjala rreth dallimeve në fetva dhe çështje të fikhut.”
Enes Ibn Maliki dhe Imam Sadiku a.s.
Enes ibn Maliku, themeluesi i medh’hebit Maliki, thotë: “Një kohë e kisha vizituar Xhafer ibn Muhammedin, dhe gjithmonë e gjeja në një nga tri gjendjet: ose falej, ose agjëronte ose recitonte Kur’an. Kurrë nuk e kisha parë që pa abdest të transmetonte ndonjë hadith. Sytë nuk më kishin pa dikend më të devotshëm dhe më të përulur se sa Xhafer ibn Muhammedi, as veshët s’ma kishin dëgjuar, dhe as zemra nuk kishte mbajtur mend një tjetër.”
Shejh Mufidi shkruan: “Nga Imami është transmetuar aq dituri sa që njerëzit flisnin vetëm për të dhe fama rreth tij kishte arritur kudo. Nga askush prej familjes së tij nuk është përcjellur më shumë diej e shkencë se sa nga ai.”
Ibn Haxher Hejthemi shkruan: “Nga ai është transmetuar aq dituri sa që njerëzit flisnin vetëm për të dhe fama rreth tij kishte arritur kudo.
Ebu Bahr Xhahizi, një nga dijetarët e famshëm nga shekulli i tretë, i hixhretit thotë: “Xhafer ibn Muhammedi është ai shkenca dhe dija, e të cilit e kanë mbushur botën. Thotë se nxënësit e tij ishin Ebu Hanifa dhe Sufjan Theuri, ndërsa nxënia e këtyre dyve nga ai është dëshmi e mjaftueshme për madhështinë e tij.”
Sejjid Amir Aliu, duke bërë me dije për grupimet dhe shkollat filozofike nga periudha e sundimit të emevitëve shkruan: “Fetvatë dhe mendimet fetare vetëm te fisnikët dhe personalitetet e jashtëzakonshme nga pasardhësit e Fatimes kishin aromën filozofike.”
Në ligjëratat e tij nuk merrnin pjesë vetëm ata të cilët më vonë do të themelojnë medhhebe të fikhut, por edhe filozofë dhe ithtarë të filozofisë nga të gjitha anët e botës së atëhershme. Hasan Basriu, themeluesi i shkollës filozofike të Basras, dhe Vasil ibn Ata’, themelues i idesë mutezilite, ishin nxënës të tij dhe etjen e tyre e shuanin nga burimet e dijes së tij.”
Historiani i famshëm Ibn Halikani shkruan: “Ai është një nga dymbëdhjetë imamët e medh’hebit imami dhe një nga dinjitarët e familjes së pejgamberit, ndërsa për shkak të drejtësisë dhe të folurit të drejtë ishte quajtur Sadik. Virtyti dhe madhështia e tij është diçka tepër e njohur sa që nuk ka nevojë për shpjegime të tjera. Ebu Musa Xhabir ibn Hajan Tertusu ishte nxënës i tij. Xhabiri është autor i librit mijafaqesh që përmbante mësimet e Xhafer Sadikut përmes pesëqind traktateve.”
Situata politike, shoqërore dhe kulturore në kohën e Imamit
Kushtet e veçanta kulturore
Në pikëpamje intelektuale dhe kulturore periudha e Imam Sadikut, a.s., ishte periudhë e turbulencave. Në atë kohë në shoqërinë islame ishte paraqitur një vrull i paparë shkencor dhe elan, dhe në skenë dalin shkenca të ndryshme, prej atyre islame si kiraeti i Kur’anit, tefsiri, shkencat mbi hadithin, fikhun dhe kelamin, deri te shkencat shoqërore si mjekësia, filozofia, astronomia, matematika etj, ashtu që secili që kishte diçka për të ofruar në pikëpamje intelektuale, e shfaqte në tregun e dijes dhe shkencës. Pra, fjala ishte për uri të jashtëzakonshme për dijen, ashtu që ishte e nevojshme që Imami të përgjigjej në të.
Faktorët që shkaktuan këtë lëvizje shkencore do të mund t’i sublimonim me sa vijon:
1. Liria e ideve dhe e bindjeve në islam. Gjithsesi, as abasidët nuk ishin pa ndikim kur është fjala për paraqitjen e kësaj lirie intelektuale, por rrënjët e saj gjenden ne vetë botëkuptimin islam, ashtu që Abasidët edhe po sikur të donin, një gjë të tillë nuk do të mund ta ndalonin.
2. Atmosfera e atëhershme në shoqëri është kryekëput islame dhe populli ishte nën ndikimin e madh të religjionit. Porositë e pejgamberit të islamit që të gjurmohet për shkencën dhe nxitjet e Kur’anit si dhe thirrjet për të mësuar dhe menduar ishin nxitja bazë e këtij vrulli dhe elani shkencor.
3. Popujt dhe kombet, të cilat së fundit kishin pranuar islamin kishin një të kaluar të pasur intelektuale dhe shkencore, e disa prej tyre, si p.sh., iranianët (të cilët kishin të kaluarën shkencore më të shkëlqyer), egjiptianët dhe sirianët vini nga qendrat e qytetërimeve të atëhershme. Ata njerëz, duke e kuptuar thellë botëkuptimin islam iu qasën studimit, hulumtimit dhe shkëmbimit të mendimeve.
4. Toleranca fetare, respektivisht bashkëjetesa paqësore me jomyslimanët, sidomos me ithtarët e Librit. Myslimanët toleronin ithtarët e Librit dhe atë nuk e konsideronin të kundërt me parimet e fesë. Ithtarët e Librit në atë kohë konsideroheshin për të ditur dhe njerëz të arsimuar. Myslimanët kishin realizuar kontakte shkencore me ta, ndërsa kjo kishte bërë që të zhvilloheshin diskutime, analiza dhe shkëmbim mendimesh.
Paraqitja e sekteve dhe medhhebeve
Koha e Imam Sadikut, a.s., ishte periudhë e paraqitjes së ideve të sekteve të ndryshme dhe medhhebeve ( shkollave juridike) .Si pasojë e takimit të myslimanëve me idetë dhe pikëpamjet e ithtarëve të Librit dhe filozofëve grek paraqiten çështje dhe dilema të ndryshme.
Në atë kohë paraqiten sekte të ndryshme si; mutezilitë, xhebritë, murxhitë, gulatët, zindikët, mushebihët, mutesavifët, muxhesemijtë, tenashijtë dhe të tjerëve, dhe secila prej tyre përpiqej të përhapte idetë e saj.
Përveç kësaj, në pikëpamje të çdo shkence islame paraqiteshin dallime mes shkencëtarëve që merreshin me to, dhe kështu zhvilloheshin polemika të zjarrta rreth çështjeve të kiraetit të Kur’anit, tefsirit, hadithit, fikhut dhe kelamit, me ç’rast secila palë përfaqësonte dhe mbronte qëndrimet e veta.
Universiteti i madh i Xhaferit
Imam Sadiku, a.s., duke pasur parasysh rrethanat e përshtatshme politike dhe nevojën e madhe si dhe gatishmërinë e shoqërisë, vazhdoi lëvizjen shkencore dhe kulturore të babait të tij Imam Bakirit, a.s., dhe krijoi shkollën e madhe shkencore, respektivisht universitetin, ku në shkenca të ndryshme fetare dhe shoqërore kishte shkolluar nxënës të famshëm si Hisham ibn Hakemin, Muhammed ibn Muslimin, Aban ibn Teglibin, Hisham ibn Salimin, Mumin Takun, Mufaddal ibn Omerin, Xhabir ibn Hajjanin etj., ndërsa numri i tyre arriti deri në katërmijë veta.
Secili prej atyre nxënësve konsiderohej si person me autoritet dhe i ditur, dhe meritat e tyre të mëvonshme janë të mëdha. Disa prej tyre kishin shkruar vepra shkencore dhe kishin numër të konsiderueshëm të nxënësve. Kështu, p.sh., Hisham ibn Hikemi shkroi tridhjetë e një vepra, ndërsa Xhabir ibn Hajjani është autor i më shumë se dyqind vëllimeve të librave në disiplina të ndryshme shkencore, sidomos nga sferat e shkencave racionale dhe shkencore si dhe kimisë (e cila atëbotë quhej alkimi), prandaj edhe njihet si babai i kimisë. Librat e Xhabirit në mesjetë janë përkthyer në gjuhë të ndryshme evropiane dhe të gjithë historianët e shkencës e përmendin me pietet.
Gjerësia e universitetit të Imam Sadikut (a.s.)
Nxënësit e universitetit të Imam Sadikut, a.s., nuk ishin vetëm shi’itët, por në ligjëratat e tij merrnin pjesë edhe sunitët. Prijësit e rëndësishëm të botës sunnite, drejtpërdrejtë apo tërthorazi ishin nxënës të Imamit. Më i dalluari prej tyre padyshim ishte Ebu Hanifa, i cili dy vjet ishte nxënës i Imamit. Ai ato dy vite i përmend si themel të dijes së tij dhe thotë: “Po sikur të mos ishin ato dy vite, Numani (Ebu Hanifa) do të dështonte.”
Për gjerësinë e universitetit të Imamit mjafton të përcjellim fjalët e Hysein ibn Ali ibn Zijad Veshshas, i cili natyrisht, me vite kishte jetuar pranë Imam Sadikut, a.s., ai thotë: “Në xhaminë e Kufës kam parë nëntëqind mësues të hadithit dhe të gjithë i transmetonin hadithet nga Xhafer ibn Muhammedi.”
Jaf’i shkruan: “Ai fliste hollësisht për shkencën e teuhidit dhe çështjet e tjera. Nxënësi i tij Xhabir ibn Hajjani kishte shkruar librin prej rreth dyqind fletësh, i cili përmbante rreth pesëqind traktate.”
Imam Sadiku, a.s., e shtynte secilin nxënës të tij që të merrej me atë disiplinë për të cilën tregonte më së shumti talent dhe që i pëlqente më së shumti, dhe secili prej tyre ishte veçanërisht i dalluar në një apo dy disiplina shkencore si hadithi, tefsiri, kelami etj.
Ndonjëherë Imami shkencëtarët që e vizitonin me qëllim të shqyrtimeve dhe diskutimeve i udhëzonte të shkonin te nxënësit e tij të cilët ishin të specializuar në disiplina të veçanta shkencore.
Imami dhe Siriani
Hisham ibn Salimi thotë: “Njëherë me një grup shokësh të Imam Sadikut, a.s., po rrija ulur në praninë e tij. Një njeri nga Shami kërkoi leje për të hyrë, dhe pasi iu lejua na u bashkëngjit edhe ai. Imami i tha të ulej, mandej e pyeti: “Çka dëshiron? Siriani i tha: “Kam dëgjuar që ju i përgjigjeni njerëzve në të gjitha pyetjet dhe problemet, prandaj kam ardhur të diskutoj me ju! Imami pyeti: “Në lidhje me çka? Siriani u përgjigj: “Për mënyrën e leximit të Kur’anit. Imami atëherë iu drejtua Hamranit dhe i tha: “Hamran, ti duhet t’i përgjigjesh këtij njeriu. Siriani ndërhyri: “Por unë dëshiroj të diskutoj me juve, e jo me Hamranin!, ndërsa Imami iu përgjigj: “Po e munde Hamranin, më ke mundur edhe mua!
Kësisoj Siriani u detyrua të diskutonte me Hamranin. Çkado që pyeste Siriani, Hamrani i jepte përgjigje të prerë dhe të argumentuar, ashtu që në fund, edhe pse jo i kënaqur dhe me hidhërim, hoqi dorë nga diskutimi. Atëherë Imami i tha: “Si të duket Hamrani?, ndërsa ai u përgjigj: “Vërtetë, Hamrani është shumë i shkathët; çkado që e pyeta, m’u përgjigj në mënyrë të duhur!
Mandej Siriani tha: “Do të dëshiroja të diskutoja me ju për gjuhën arabe dhe letërsinë. Imami iu drejtua Aban ibn Taglibit dhe i tha: “Diskuto me të. Abani në diskutim tërësisht dominoi dhe në gjithçka ia kaloi Sirianit. Siriani i tha Imamit: “Do të doja të diskutoja me ju për fikhun. Imami atëherë iu drejtua Zurares: “Diskuto me të, dhe Zurare u fut në diskutim dhe shpejtë e la atë njeriun pa tekst.
Siriani mandej tha: “Do të doja të diskutoja me ju për kelamin, ndërsa Imami i tha Mumin Takut që ai të diskutonte. Shumë shpejt Siriani u mund në diskutim me Mumin Takun.
Më tutje Siriani kërkoi që të diskutonte për istiteatin (aftësinë e njeriut të bëj respektivisht të mos bëj keq), teuhidin dhe imamatin, ndërsa Imami për këto diskutime i caktoi Hamza Tajjarin, Hisham ibn Salimin dhe Hisham ibn Hakimin, dhe secili me argumente të duhura dhe të pakontestueshme e mundi Sirianin. Duke parë këtë pamje të gëzueshme, buzët e Imamit u zgjatën në buzëqeshje të ëmbël.”
Traktati i Mufaddelit për teuhidin
Siç e bëmë me dije, Imam Sadiku, a.s., ishte marrë me shkencat natyrore dhe në lidhje me to kishte zbardhur shumë fshehtësi të cilat habisin edhe shkencëtarët bashkëkohor. Dëshmi e qartë për këtë (përveç dijes së Xhabirit) është traktati i Mufaddelit për teuhidin,( prë njëshmërinë e Zotit) të cilin Imami e kishte diktuar gjatë katër ditëve, ndërsa Mufaddeli e kishte shënuar, prandaj na është i njohur si Teuhidi i Mufaddelit.
Vetë Mufaddeli në hyrje të këtij traktati thotë: “Në një rast, në kohën e akshamit, isha ulur në xhaminë e Pejgamberit, duke menduar për madhështinë e Pejgamberit dhe virtytet e nderin të cilin ia kishte dhuruar Allahu. Isha në këto mendime dhe përnjëherë në xhami hyri Ibn Ebul-Avxha, një nga zindikët e atëhershëm, dhe u ul aq afër sa që mund ta dëgjoja. Së shpejti erdhi edhe një nga miqtë e tij dhe u ul me të. Ata të dy nisën të flisnin për Pejgamberin e islamit… Atëherë Ibn Ebul-Avxha tha: “Lëre emrin e Muhammedit, sepse ai e ka mahnitur mendjen time, dhe mendja ime nuk mund ta kuptoj veprën e tij, dhe fol për parimin që ai e solli. Atëherë filluan të flisnin për krijuesin e botës dhe thanë gjëra të tilla kinse bota nuk ka krijues dhe drejtues, por që gjithçka ndodh vetvetiu, që kësisoj ishte gjithmonë dhe përgjithnjë do të mbetet kështu.”
Mufaddeli tutje deklaron: “Kur dëgjova këto budallallëqe, larg nga çdo mëshirë e Zotit nuk munda ta frenoja zemërimin tim, prandaj thashë: “O armik i Allahut, je bërë ateist, prandaj po e mohon Allahun i cili të krijoi në formën më të bukur, të kaloi nëpër gjendje të ndryshme dhe të bëri kështu siç je! Nëse mendon për vetën dhe përpiqesh ta kuptosh vetveten, në vetën tënde do të gjeje dëshmi për Allahun dhe do të shihje që në ty janë dëshmitë e qarta të ekzistencës së Allahut dhe fuqisë së Tij, si dhe shenja të dijes dhe urtësisë.”
Ibn Ebul-Avxha tha: “Njeri, nëse je nga ata që dinë të diskutojnë në mënyrë të argumentuar, do të flas me ty në atë mënyrë, dhe nëse më mund në polemikë do ta pranoj atë që ti e thua. E nëse megjithatë nuk je i tillë, nga biseda me ty nuk ka kurrfarë dobie. E nëse je ndonjë nga shokët e Xhafer ibn Muhammed Sadikut, dije që ai nuk na thotë gjëra të tilla dhe nuk na drejtohet në këtë mënyrë.Imam Xhafer Sadiku shumë herë kishte dëgjuar nga ne çështje më të mëdha se sa ti, dhe kurrë nuk na ka ofenduar, dhe në polemikat tona nuk kishim kaluar kufijtë e mirësjelljes. Ai është i qetë, i përmbajtur dhe i urtë, dhe kurrë nuk shpreh zemërim apo nguti. Dëgjon fjalët dhe argumentet tona, dhe na lejon t’i themi të gjitha ato që kemi për të thënë, ashtu që mendojmë se e kemi mundur. E atëherë me pak fjalë na i rrëzon argumentet tona dhe fare shkurtë plotëson argumentin e tij mbi ne, ashtuqë na lë pa përgjigje të duhur. Prandaj, nëse je ndonjë nga pasuesit e tij, na u drejto ashtu siç i ka hije atij.”
Mufaddeli thotë: “Mandej i pikëlluar dola nga xhamia, dhe duke menduar për dëmin që islamit dhe myslimanëve ua sjellin këta jobesimtarë me dyshimin dhe mohimin e tyre të Allahut, shkova te prijësi im Imam Sadiku, a.s.. Kur më pa të pikëlluar dhe mërzitur, Imami pyeti: “Çfarë të ka ndodhur? Ia përcolla Imamit fjalët e atyre të pafeve, ndërsa ai më tha: “Do të ta mësoj urtësinë e Krijuesit në krijimin e botës, shtazëve, bishave, insekteve, zogjve dhe të gjitha qenieve të gjalla, njerëzve, barit, drunjve frytdhënës dhe shterpë, vajit të ushqyeshëm dhe të paushqyeshëm, ashtu që ata të cilët marrin mësim edhe më shumë t’i shtojnë njohuritë e besimtarëve, e që të pafetë dhe ateistët të mbeten të mahnitur para saj. Nesër në mëngjes eja tek unë.”
Dhe kësisoj Mufaddeli katër ditë rresht shkoi tek Imami. Imami ia shpjegoi krijimin e njeriut që nga fillimi i krijimit, për fuqitë e jashtme dhe të brendshme, për vetitë e lindura të njeriut, krijimin e organeve të njeriut, për krijimin e llojeve shtazore, krijimin e qiejve dhe Tokës…, si dhe për filozofinë e fatkeqësive që ndodhin dhe çështje të ngjashme, ndërsa Mufaddeli shënonte. Traktat i Mufaddelit për teuhidin shumë herë është botuar si libër i veçantë.
