Kush është Hafiz Ali Korça?

Ali Korça (Korçë, 1874 – Kavajë, 1957), është një nga iranologët më të shquar. Lindi në një familje me tradita patriotike dhe fetare. Trungu i tij familjar rrjedh nga: Iljaz Efendiu (babai), Aliu (gjyshi), Xhaferi (stërgjyshi), Osmani (katragjyshi), të gjithë kanë qenë intelektuale e fetarë me studime të larta. Ata i lanë Aliut një biblotekë të pasur, të cilën e shfrytëzoi më së miri, si dhe traditën në fushën e kulturës, që e përsosi me studimet që bëri. Gjuhën persiane e zotëronte në mënyre të përsosur. Njihte edhe frëngjishten. Qe nga të rrallët që njihte gjuhën sanskritishte, gjuhë nga e cila pati përkthyer një vepër (500 faqe). Në një artikull të tij, premtonte se do të botonte një listë me fjalë persiane, që kanë hyrë në gjuhën shqipe.

Që në moshë të re u angazhua në lëvizjen patriotike shqiptare, në atë fetare demokratike, si dhe në atë kulturore, ku në mënyrë të veçantë shquan kultura persiane. Si nacionalist shqiptar Ali Korça zhvilloi një veprimtari të gjerë për të cilën u ndoq, u burgos, u internua në Sinop e Anadoll. U dënua dhe me vdekje. Dha kontribut të madh për mbajtjen në këmbë të “Mësonjëtores së Parë Shqipe” ku qe edhe mësues i saj. Morri pjesë në Kongresin e Dibrës, ku hartoi dhe rezolutën e tij. Për një kohë qe edhe Këshilltar i Ministrisë së Arsimit të Qeverisë Shqiptare si dhe Drejtor i Përgjithshëm pranë saj (1914). Më 1916 u emërua Drejtor i Arsimit, për zonën që përfshinte Durrësin, Elbasanin, Dibrën, Matin dhe Pogradecin deri më 1918.

Si fetar u shqua në dy drejtime: në atë të botimeve dhe si personalitet në hierarkinë e Bashkësisë Islame Shqiptare. Shkroi:
– Tefsirin e Kur’anit
– Mevludin
– 303 fjalët te Imami Aliut
– Fe-rrëfenjësi
– Besimet islame
– Myslimania
– Historia e Shenjtë
– Përhapja e fesë islame
– Shtatë ëndrrat e Shqipërisë

Këto vepra dhe të tjera e bënë të njohur në publikun e gjerë shqiptar. Nga ana tjetër ai qe anëtar i Këshillit të Lartë të Sheriatit të Shqipërisë, Kryemyftiu dhe për një kohë të gjatë shërbeu si pedagog në Medresenë e Lartë të Tiranës. Si teoricien dhe politikan Ali Korça morri pjesë aktive në jetën politike. Ëndërroi për një Shqipëri në vitet ’20 -’30. Më 1925 botoi panfletin politik “Bolshevizma a çkatrrimi i njerëzimit”. Për pikëpamjet e tij politike, Ali Korça u përndoq dhe vdiq në internim.

Si intelektual u shqua veçanërisht si iranolog. Njihte më së miri letësinë persiane dhe në shkallë të lartë teologjinë duke përfshirë edhe tesavufin shiit. Diapazoni i gjerë kulturor që zotëronte i dha atij mundësi të shkruante e të përkthente nga gjuhët persiane, sanskrishte, arabe, e turke.

Prof. Sadik Bega, ish nxënës i tij në Medresenë e Tiranës, shkruante se atë e njihte edhe shtypi Persian, turk e arab, ku ka botuar shpeshherë artikuj të ndryshëm e me vlerë. Drejtori i Fletores “Hal-laxh” që dilte në Teheran e lavdëronte Hfz. Ali Korçën me këto fjalë: “Lutemi të na zbukuroni shtyllat e Fletores me artikujt e bukur të Zotërisë s’uaj”. Kurse Shejhu (Kryetari) i Al-Az’harit e falënderonte me një gjuhë të zjarrtë për shtresat që i kishte shkruar arabisht.

Ali Korça qe për një gjuhë të pastër:

“Nuk duhet ta mbushim gjuhën tonë engjëllore me gjëmba e me ferra se pastaj s’i qërojmë dot asnjëherë”.

Përsa i përket alfabetit të përbashkët me shkronja latine, për të cilin u bënë kaq përpjekje për ta vendosur, ai shkruante: “Shkronjat janë vegla. S’janë as mumin (besimtare) as qafir (jobesimtare)”, dhe vjershëron:

“Shkronjat ngjyrë feje s’kanë
vegla për të shkruar janë

gjuha me çdo shkronjë shkruhet
kjo hallall, kjo haram s’thuhet.

Kot e bëni vegël fenë
Na turbulloni atdhenë”.

Ali Korça duhet vlerësuar edhe si përkthyes i veprave letrare. Si iranolog, shqipëroi dy nga poetët më të mëdhenj persianë: Saadiun dhe O. Khajamin, nga i pari i “Gjylistanin” – (Trëndafilishtën), kurse nga i dyti “Rubaijjatin”, vepra që kanë tërhequr edhe shkrimtarë të tjerë shqiptarë. Në të dy rastet ka pasur partner” shumë të fuqishëm.

Përkthimi i një kryevepre botërore “Gjyslistanit”, në gjuhën shqipe më 1917, përbënte një ngjarje të madhe për kulturën shqiptare. Aq më tepër kur përmbajtja e saj përkonte me intereset etnike që shtroheshin në atë periudhë para shoqërisë shqiptare. Ndërmjet formave artistike, që përdorte Saadiu, këto vlera do të tërhiqnin lexuesit dhe duke u trasmetuar edhe me trajta didaskalitike do të bëheshin të kapshme dhe do t’i shërbenin anës funksioane të edukimit.

Por Ali. Korça, pavarësisht nga erudicioni i tij i gjerë, nuk e kishte freskinë që e përshkonte vargun e Vexhi Buharasë, as peshën e rëndë të origjinalitetit të Fan Nolit. Ai mbarte me vete idealizmin e Rilindjes, por në thurjen e vargut qe nën ndikimin e poetëve të alhamiadës shqiptare, ndërsa Vexhi Buharaja, jetoi ndjeshëm rrymat më të reja të poezisë shqiptare, e ka gjuhën më të zgjedhur, formon individualitetin e tij si poet dhe kur përkthen Naim Frashërin vargun e tij, ua bën më të afërt bashkëkohëtarëve. Së bashku me forcën e mendimit që nuk i mungon Ali Korçës. Vexhi Buharaja u dha vargut edhe veshjen gjuhësore, që kishin përpunuar Faik Konica. Mitrush Kuteli, Ali Asllani etj. Temave persiane Hafiz Ali Korça u është risjellë disa herë.

Marrë nga libri “Panteoni iranian dhe iranologët shqiptarë”, autor: Shefik Osmani, botues: Fondacioni Kulturor “Saadi Shirazi”, Tiranë 1998, fq. 272-276.